Αποδίδεται στον Μπίσμαρκ το ρητό ότι «δουλειά του πολιτικού είναι να ακούσει τα βήματα του Θεού μέσα στην Ιστορία και να προσπαθήσει να κρατηθεί από το πέπλο του όσο Αυτός βαδίζει». Θα ήταν παρ’ όλα αυτά αμετροεπές να αποπειραθεί κάποιος να προβλέψει την εξέλιξη της χώρας στο μακρύ χρόνο, σε μεγάλη διάρκεια. Αρκεί να αναλογιστεί την ιστορική πυκνότητα των δύο αυτών αιώνων, του πρώτου αιώνα της εδαφικής ολοκλήρωσης και του δεύτερου αιώνα της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, για να καταστεί αυτό απολύτως σαφές και ευδιάκριτο.

Ωστόσο, το μέλλον ή το σχεδιάζεις ή το υφίστασαι. Οπως και η Ελληνική Επανάσταση του ’21, έτσι και το σημερινό «ελληνικό μέλλον» θα εξελιχθεί μέσα σε ισχυρά διεθνή συμφραζόμενα, μέσα σε ευρύτερες τεχνολογικές, γεωπολιτικές, δημογραφικές, οικονομικές και κοινωνικές τάσεις. Προκειμένου όχι απλώς να διαχειριστούμε τις τάσεις αλλά και να τις αξιοποιήσουμε, οφείλουμε να τις κατανοήσουμε σε βάθος.

Σε πρώτο επίπεδο, δύο μεγάλες δυναμικές θα επικαθορίσουν τις επόμενες δεκαετίες. Από τη μια, οι μεγάλες δημογραφικές αλλαγές. Για παράδειγμα, το προσδόκιμο ζωής διαρκώς αυξάνεται. Κάθε τέσσερα χρόνια, αυξάνεται κατά έναν χρόνο. Αυτό σημαίνει ότι ένα παιδί που γεννιέται σήμερα στην Ελλάδα έχει πιθανότητες άνω του 50% να περάσει τα 100 χρόνια. Μοιραία, η ζωή των τριών φάσεων όπως τις γνωρίζαμε –εκπαίδευση, εργασία, σύνταξη– έχει αλλάξει. Βρισκόμαστε ήδη σε έναν κόσμο όπου ο εργαζόμενος θα ζει περισσότερες από μία καριέρες κι όπου θα είναι ζωτικής σημασίας η ανάγκη της διαρκούς επιμόρφωσης.

Από την άλλη, είμαστε προ των πυλών της λεγόμενης Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης. Σχηματικά, μετά τον ατμό, τον ηλεκτρισμό και την πληροφορική, η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση συνιστά μια σύγκλιση της ψηφιακής με τη φυσική και τη βιολογική σφαίρα, ένα σύνολο τεχνολογιών όπως οι αλγόριθμοι τεχνητής νοημοσύνης, τα δίκτυα πέμπτης γενιάς και η τρισδιάστατη εκτύπωση. Αθροιζόμενες, εκτιμάται πως οι τεχνολογίες αυτές θα έχουν καταλυτική ποιοτική επίδραση στα μοντέλα οικονομικής ανάπτυξης. Ας φανταστούμε την εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης σε έναν και μόνο κλάδο, στις μεταφορές, με την αυτόνομη οδήγηση. Η επίδραση της αυτόνομης οδήγησης στα επαγγέλματα και τις προοπτικές του κλάδου θα είναι τεράστια. Αν αθροίσουμε περισσότερες τεχνολογίες και κλάδους, βλέπουμε ότι πρόκειται για μια αληθινή επανάσταση που θα έρθει στις ζωές μας σε πολύ πιο σύντομο χρόνο από όσο θα ανέμενε σήμερα κάποιος.

Μέσα στα επόμενα χρόνια, η Ελλάδα θα κληθεί να ανταποκριθεί σε αυτές και σε ακόμη περισσότερες προκλήσεις. Η επιτυχημένη διαχείριση εθνικών, οικονομικών και υγειονομικών κρίσεων καθώς και το ψηφιακό άλμα που συντελέστηκε στη χώρα μας μέσα στην πανδημία, δείχνουν ότι η χώρα μας έχει κάθε δυνατότητα να αντεπεξέλθει.

Το πνεύμα του 1821 ήταν η απόφαση του αδύναμου να πετύχει το αδύνατο. Σε εμάς σήμερα αναλογεί το να πετύχουμε το φιλόδοξο αλλά εφικτό. Υπάρχει, ωστόσο, μια κρίσιμη προϋπόθεση. Η Ελλάδα πρέπει να επιλέξει πού θα στρέψει το βλέμμα: στο παρελθόν ή στο μέλλον. Φυσικά, η γνώση της Ιστορίας είναι υπόθεση ουσίας. Εάν δεν γνωρίζεις την Ιστορία σου είσαι καταδικασμένος να την ξαναζήσεις. Γνώση της Ιστορίας, όμως, δεν σημαίνει εγκλωβισμό στα σύμβολα και τις αναφορές του χθες. Γνώση της Ιστορίας συνεπάγεται συγκροτημένο σχεδιασμό του μέλλοντος.

Ενός μέλλοντος που είναι ήδη παρόν.